خونریزی مغزی یا خونریزی داخل جمجمه ای (ICH) به خونریزی حاد داخل جمجمه یا داخل مغزی اطلاق می شود که یک وضعیت اضطراری و خطرناک است و باید فورا درمان شود. این وضعیت عمدتا به دلیل پاره شدن عروق مغزی بر اثر ضربه به سر، فشارخون بالا، آنوریسم عروقی و دلایل دیگر ایجاد می شود.

زمانی که بر اثر یک تروما خونریزی اتفاق می افتد این خونریزی بر روی بافت های اطراف پخش شده و تورم ایجاد می شود که به آن در اصطلاح ادم گفته می شود، خون جمع شده در یک توده به نام هماتوم جمع می شوند ، هماتوم خونرسانی به سلولهای مغزی را مختل و سلولها بدون اکسیژن و مواد غذایی می میرند، از زمان شروع خونریزی تا مرگ سلولها و آسیب به مغز چند ساعت بیشتر طول نمی کشد، این یک زمان طلایی برای بیمار است که اگر به موقع به پزشک ارجاع داده شود می توان جلوی عوارض بد ناشی از مرگ سلولها را گرفت ولی اگر به موقع اقدام نشود ممکن است حتی جان بیمار را تهدید کند

انواع خونریزی مغزی

این عارضه بسته به محل خونریزی انواع مختلفی دارد:

• خونریزی داخل مغزی : این نوع خونریزی در داخل مغز رخ می دهد.
• خونریزی زیر عنکبوتیه : این خونریزی بین مغز و غشاهای پوشاننده آن رخ می دهد.
• خونریزی ساب دورال : در زیر لایه داخلی سخت شامه و بالای مغز رخ می دهد.
• خونریزی اپیدورال : بین جمجمه و مغز ایجاد می شود.

 تمام انواع خون ریزی مغزی می‌توانند خطر جانی جدی ایجاد کنند.

هرکدام از انواع خونریزی‌ها شکل خاصی دارند که در سی‌تی‌اسکن نمایان می‌شود:

• داخل مغزی – خون در ماده مغز
• اپیدورال – عدسی محدب که از خطوط بخیه عبور نمی‌کند‌، می تواند از خط وسط عبور کند
• ساب دورال – عدسی مقعر که می تواند از خطوط بخیه عبور کند، می تواند از خط وسط عبور کند
• ساب آراکنوئید – خون در بطن های جانبی

درمان خونریزی مغزی

در این حالت درمان به دو بخش اورژانسی و تکمیلی تقسیم م‌یشود.

در مان اوژانسی

 در درمان اورژانسی سعی می‌شود تا رسیدن به بیمارستان اوضاع بیمار را  تحت کنترل به گیرند. به همین منظور برای حفظ فشار خون سیستولیک کمتر از ۱۴۰ میلی متر از داروهای غیر گشادکننده وریدی مانند نیکاردیپین، لابتالول یا اسمولول استفاده می‌کنند.

درمان تکمیلی

پس از مراجعه به بیمارستان مخصوصا در صورتی که بی‌حسی یا کما رخ داده باشد مراحلی شامل لوله‌گذاری نای و آرام‌بخشی، تجویز دیورتیک‌های اسمزی مانند مانیتول یا هیپرتونیک سالین و بالا بردن سر تخت در حین انجام مشاوره جراحی انجام خواهد شد.

علت بروز خونریزی مغزی چیست؟

فشار خون بالا شایع ترین علت بروز خونریزی مغزی است. به مرور زمان، فشار خون می تواند دیوارهای رگ را ضعیف کند و منجر به پارگی شود. در این صورت، تجمع خون در مغز منجر به نشانه های سکته می شود. از دیگر عوامل بروز خونریزی مغزی می توان به آنوریسم (نقطه ی ضعیف در دیواره ی رگ) اشاره کرد که متورم می شود و ممکن است پاره شود. به پیوند غیرعادی رگ و شریان ها که معمولا از بدو تولد در فرد دیده می شود و ممکن است بعدها منجر به خونریزی مغزی شود، بدشکلی شریانی وریدی می گویند. در برخی از موارد، افرادی که سرطان اولیه در آن ها به مغز سرایت کرده باشد (بیماری متاستاز)، در قسمت هایی از مغز که سرطان به آن سرایت کرده دچار خونریزی مغزی می شوند. رسوب پروتئین آمیلوئید در امتداد رگ های خونی افراد مسن منجر به ضعیف شدن دیواره ی رگ و درنتیجه خونریزی مغزی می شود. مصرف کوکائین یا مواد مخدر هم باعث تضعیف دیواره ی رگ و خونریزی مغز می شود. بعضی داروهای تجویزی هم خطر خونریزی مغز را بالا می برد.

خونریزی مغزی چه علائمی دارد؟

سردرد نمی‌تواند همیشه دلیل خونریزی مغزی باشد. علائم خونریزی بر اساس محلی که در آن خونریزی رخ داده است متفاوت باشد به طور مثال درصورتی‌ که خونریزی در قسمتی از مغز باشد که مسئولیت بینایی را بر عهده دارد منجر به مشکلات بینایی می‌گردد. اختلال در هماهنگی و تعادل، ضعف و لمس شدگی در اطراف بدن، صرع ناگهانی نیز از دیگر علائم هستند. از آنجا که مسئولیت تکلم بر عهده قسمت چپ مغز است لذا خونریزی در این قسمت موجب اختلال در تکلم می‌شود.

اگر خونریزی در قسمت پایین مغز باشد که بیشتر فعالیت‌های غیر ارادی بدن توسط آن تنظیم می‌گردد فرد را دچار حالت کما می‌کند. علاوه بر این ممکن است برخی علائم خونریزی مغزی به‌صورت سریع و ناگهانی باشد. همچنین ممکن است بعضی از علائم هم به‌ مرور زمان ظاهر گردد، علائم ممکن است به تدریج و یا ناگهانی باشند، ممکن است به سمت بدتر شدن پیش بروند و یا ناگهانی و به صورت بسیار شدید رخ دهند.

اگر این علائم رخ دهد شرایط اورژانسی خواهد بود و باید سریعا با اورژانس تماس گرفته شود که علائم در افراد مختلف متفاوت است  ممکن است برخی و یا تمامی آن برای فرد پیش بیاید.

• سردرد شدید ناگهانی
• ضعف و بی حسی در دست یا پا
• تهوع و یا استفراغ
• سوزن سوزن شدن و یا گز گز در بدن
• مشکلات گفتاری
• تشنج در صورتی که قبلا سابقه آن وجود نداشته باشد
• دوبینی
• کاهش هوشیاری و یا بی حالی
• از دست دادن هوشیاری
• احساس بو و یا طعم غیر طبیعی
• اشکال در خواندن یا نوشتن
• مشکلات حرکتی مانند لرزش دست
• مشکل در بلع
• عدم تعادل و عدم هماهنگی

اقدامات اولیه در صورت بروز علائم خونریزی مغزی

در مورد بیمار هوشیار که دچار سردرد ناگهانی شدید شده بهتر است در اولین فرصت به مرکز درمانی برده شود. در صورت بروز تشنج از فرد دیگری برای اطلاع به اورژانس کمک بگیرید؛ فرد مبتلا را به پهلو بچرخانید تا ترشحات دهان وی خارج شود و باعث انسداد راه هوایی او نگردد؛ عینک و دندان مصنوعی وی را بردارید و مراقب باشید اجسام اطراف باعث آسیب به سر و اندامهای فرد در حالی که حرکات شدید دارند نشوند اما ممانعت از حرکات اندامها با ایجاد فشار شدید روی آنها بی فایده و حتی مضر است و اینکه از خوراندن هر نوع مواد غذایی یا آب و حتی دارو به وی خودداری کنید چون ممکن است باعث وارد شدن آنها به مجاری هوایی و خفگی بیمار شود. همزمان لازم است فرد دیگری برای اطلاع به اورژانس اقدام نماید تا بیمار هر چه سریعتر تحت کنترل دکتر مغز و اعصاب، بررسی و درمان قرار گیرد.

تشخیص خونریزی مغزی

با رسیدن بیمار به اورژانس بیمارستان، اولین بررسی که انجام میشود بعد از اقدامات اولیه، انجام سی تی اسکن خواهد بود؛ روشی سریع که تقریبا ۹۵ درصد موارد خونریزی مغزی را تشخیص میدهد. اگر تشخیص خونریزی مغزی تایید شد که درمانهای لازم آغاز میشود و اگر اینطور نبود احتمالا بررسی‌های دیگر مثل ام آر آی، آنژیوگرافی و اسکن‌های تخصصی دیگر برای بررسی علل دیگر علائم بیمار انجام میگردد تا سایر علل که در بالا به آنها اشاره شد کشف شوند. خونریزی ثانویه به پارگی آنوریسم  مغزی که موضوع این یادداشت نیست به شکل متفاوتی از خونریزی خود‌به‌خودی مغز بررسی میشود اما خونریزی خود‌به‌خودی مغزی ثانویه به فشار خون بالا معمولا بررسی دیگری لازم نداشته و اقدام مهم و حیاتی، شروع سریع درمان است.

درمان خونریزی مغزی چیست؟

بیماران دچار خونریزی مغزی باید به دقت تحت نظارت قرار گیرند. ثابت نگه داشتن فشار خون و تنفس اولین اقدام برای درمان است.

گاهی به دستگاه تنفس مصنوعی نیاز است تا اکسیژن کافی به مغز و سایر اندام های بدن برسد. از سرم برای رساندن مایعات و دارو به بیمار، به خصوص اگر بیهوش باشد، استفاده می شود. در بعضی از موارد، لازم است ضربان قلب، سطح اکسیژن خون یا فشار داخل جمجمه را تحت نظارت و کنترل قرار دهیم.

بعد از این که وضعیت بیمار ثابت شد، دکتر مغز و اعصاب روش رسیدگی به خونریزی را تعیین می کند. فرایند تثبیت وضعیت بیمار و تصمیم گیری باید بسیار سریع انجام شود. تصمیم برای جراحی به اندازه و محل وقوع خونریزی بستگی دارد. هر فردی که دچار خونریزی داخل جمجمه ای می شود به جراحی نیاز ندارد.

پیش بینی وضعیت بیمار پس از تشخیص خونریزی آیا امکان بهبود وجود دارد؟

بسیاری از افرادی که به خونریزی مغزی دچار شده اند زنده می مانند. با این حال، اگر خونریزی در قسمت های خاص مغز اتفاق بیفتد یا اگر خونریزی اولیه زیاد باشد، نرخ زنده ماندن کاهش می یابد.

اگر بیمار از بروز اولیه ی خونریزی داخل جمجمه ای جان سالم به در ببرد، دوره ی نقاهت چند ماه طول می کشد. به مرور زمان و با تلاش های زیاد توان بخشی، شامل جسم، کار و گفتار درمانی، بیمار دوباره توانایی عملکرد طبیعی را به دست می آورد. با این حال، بعضی از افراد تا همیشه دچار مشکل ضعف یا لامسه می شوند. برخی دیگر، رعشه یا سردرد یا اختلال حافظه دارند.

خونریزی مغزی می تواند منجر به هر یک از عوارض زیر شود:

• تشنج
• از دست دادن حافظه
• سرگیجه
• مشکلات تمرکزی
• سردرد
• مشکلات رشد مغزی در کودکان
• فلج

چگونه می توان از خونریزی مغزی جلوگیری کرد؟

• کنترل فشار خون بالا
• ورزش کنید
• اضطراب خود را کاهش دهید
• در صورتی که موتور سواری می کنید باید کلاه ایمنی بگذارید
• استرس خود را کنترل کنید
• تغییر رژیم غذایی (نمک را از رژیم غذایی خود حذف کنید)
• با دقت رانندگی کنید، حتما کمربند خود را ببندید
• در صورتی که آنوریسم مغزی دارید حتما آن را درمان کنید
• اگر داروی خاصی مصرف می کنید مانند وارفارین که داروی ضد انعقاد است حتما باید بصورت دوره ای برای کنترل سطح خون و شرایط به او مراجعه نمایید.
• از مصرف مواد مخدر خودداری کنید.مثلا کوکائین احتمال خونریزی را افزایش می دهد.
• مصرف نیکوتین و دی‌اکسیدکربن احتمال بروز سکته قلبی را افزایش می‌دهد و باعث آسیب به سیستم قلبی عروقی فرد میشود. بنابراین، افرادی که در معرض خونریزی هستند و یک بار به این مشکل برخورده اند باید سیگار را ترک کرده و از آن دوری نمایند.
• افرادی که دچار بیماری دیابت هستند، در معرض ابتلا به سکته مغزی قرار دارند. این افراد باید با رژیم غذایی مناسب و ورزش،  سطح قند خون خود را کنترل کرده و از این طریق احتمال ابتلا به خطرخونریزی مغزی را کاهش دهند.
• همیشه هنگام استفاده از دوچرخه، موتور سیکلت، اسکیت بورد یا اسکوتر کلاه ایمنی داشته باشید.
• اگر سن شما زیاد است، مواظب سقوط از ارتفاع باشید.