کلمه ADHD علامت اختصاری مشکل بیش فعالی و کم توجهی است که از حروف اول این بیماری به زبان انگلیسی گرفته شده است…
بیش فعالی به معنای پر تحرکی و جنب و جوش زیاد است که در کودکان به درجات مختلف مشاهده می‌شود و تا زمانی که در عملکرد فردی، تحصیلی و اجتماعی کودک خللی ایجاد نکند، اختلال به شمار نمی‌آید.
منظور از اختلال کمبود توجه بیش فعالی، اختلال پایدار عدم توجه و تمرکز و بیش فعالی و رفتارهای ناگهانی در کودکان مبتلا شدیدتر از دیگر کودکان با سطح رشد مشابه است.
برخی از این نشانه‌ها قبل از سن ۷ سالگی ظاهر می‌شوند (حدوداً ۳ سالگی به بعد) و حداقل در دو محیط خانه و مدرسه دیده شده و باعث اختلال عملکرد کودک می‌گردد. (بیش از ۹۰ درصد این کودکان قبل از سال اول تحصیلی از سوی والدین و سپس، توسط مسئولین مدرسه تشخیص داده می‌شوند): اگر کودکی تا سن ۷ سالگی هیچ یک از رفتارهای بیش فعالی و کم توجهی را نداشته باشد و بعد از آن دچار این رفتارها شود، بیش فعالی و کم‌توجهی نیست.
حدود ۳ تا ۱۰% کودکان دبستانی به این عارضه مبتلا هستند. میزان بروز در پسرها بیشتر از دخترها است. این اختلال، شایع‌ترین علت مراجعه به درمانگاه‌های اعصاب و روان کودکان است.
نکته ای در مورد اختلال بیش‌فعالی و کم‌توجهی
گاهی کودکانی که از نظر سرشتی در تحرک و بازیگوش هستند به اشتباه بیش فعال تلقی می‌گردند به خصوص در سنینی قبل از دبستان ولی، تا زمانی که در روابط بین فردی و اجتماعی و یادگیری کودک خللی وارد نشده دچار اختلال بیش فعالی نمی‌باشند.
این کودکان در بعضی موقعیت‌ها آرام و در بعضی ممکن است شلوغ کنند، حتی خرابکاری و دعوا با کودکان دیگر، ولی کنترل آنها آسان‌تر از بچه‌های بیش فعال است.
علت اختلال بیش‌فعالی و کم‌توجهی
علت اصلی شکل‌گیری این اختلال نامشخص است.
بسیاری از والدین تصور می‌کنند که نتیجه تربیت نادرست و فرزندپروری نامناسب است در حالی که، این بارو غلط است. عوامل مؤثر در ایجاد این اختلال عبارت‌اند از:
۱ ـ توارث و ژنتیک
۲ ـ آسیب مغزی: اگر در دوران جنینی و اوایل شیرخوارگی آسیبی به مغز برسد، می‌تواند در شکل‌گیری این اختلال مؤثر باشد. با این حال اگر کودک شما بیش فعال و کم توجه است، بهتر است با متخصص اعصاب و روان کودک مشاوره کنید تا بررسی لازم جهت وجود آسیب مغزی انجام شود. سیگار کشیدن مادر احتمال بروز اختلال را افزایش می‌دهد. ارتباط نگرانی و اضطراب مادر در دوران بارداری با بیش فعالی کودک هنوز ثابت نشده است.
۳ ـ مسمومیت با سرب، افزودنی‌های غذایی (مواد نگه‌دارنده و رنگ خوراکی و غیره) و مصرف زیاد مواد قندی و کمبود و یا زیاد بودن ویتامین‌های خاص در بدن کودکان بیش فعال و کم‌توجه: تحقیقات مختلفی انجام شده که بعضی از آنها تأثیر افزودنی‌ها بر ایجاد اختلال صحه گذاشته و راهکار رژیم غذایی نیز در نظر گرفته شده است. با این حال پژوهش‌های دیگری مبنی بر این که این اختلال از این موارد ناشی نمی‌شود هم وجود دارد.
با این وجود این عوامل در افزایش علامت و شدت بخشیدن به آن مؤثر است. بنابراین توصیه بر این است که مصرف غذاهای دارای افزودنی کمتر باشد؛ ویتامین درمانی با دوز بالا و امگا۳ هم پیشنهاد می‌شود ولی مطالعات سازمان‌یافته‌ای در این مورد وجود ندارد.
۴ ـ وجود مشکلات خانوادگی و محیطی:
در ایجاد و بروز اختلال بیش فعالی، کم توجهی نقش چندانی ندارد ولی در میزان بروز علامت‌ها و شدت آن دخیل است. در کودکان پرورشگاهی گاهی به دلیل محرومیت‌های عاطفی و هیجانی، این اختلال دیده می‌شود.
علائم اختلال بیش‌فعالی و کم‌توجهی
معمولاً حافظه طولانی مدت این کودکان ـ حتی برای جزئیات ـ مناسب است ولی حافظه کوتاه مدت ضعیفی دارند. در موقعیت‌های جدید و ناآشنا عملکرد بهتری از موقعیت‌های آشنا دارند.
هیچ ارتباطی بین وضعیت هوش و بیش فعالی و کم توجهی وجود ندارد. یعنی اینکه کودک می‌تواند از نظر بهره هوشی در هر سطحی باشد. فقط اگر این کودکان دارای ضریب هوشی بالایی باشند، هوش بالای وی تا حدی جبران مشکل او را در یادگیری مدرسه می‌کند ولی به علت کاهش دقت و تمرکز سرانجام مشکلات آنها بروز می‌کند.
علائم اختلال بیش‌فعالی در دوران قبل از مدرسه:
این علام می‌تواند از دوران شیرخواری آغاز گردد ولی تا دوره بعد از نوپایی، تشخیص آن مشکل و بر عهده پزشک اعصاب و روان کودکان است.
۳/۱ کودکان بیش فعال در اولین سال زندگی، علائم گریه بیش از حد، مشکلات به خواب رفتن، تأخیر در تکلم و مشکلات تغذیه‌ای دارند.
از یک تا ۳ سالگی معمولاً نافرمانی بیشتری دارند، خیلی پرتحرک‌اند و آموزش توالت رفتن را که دراین دوره باید فراگرفته شود، با مشکل زیاد یاد می‌گیرند.
خراب کردن اسباب بازی، سریع از فعالیت به فعالیت دیگر رفتن از دیگر خصوصیات این کودکان است. این کودکان بیش فعال در کاری که به آن علاقه‌‌مند هستند، توجه و تمرکز خوبی از خود نشان می‌دهند.
علائم اختلال بیش فعالی و کم توجهی در دوران مدرسه
- حیطه اول پرتحرکی:
۱ ـ اکثر اوقات در حال حرکت و دویدن است.
۲ ـ اغلب نمی‌تواند سر جایش بنشیند و مدام حرکت می‌کند.
۳ ـ اغلب وقتی که نشسته، پایش را تکان می‌دهد.
۴ ـ بازی‌هایش به طور معمول پر صداست.
۵ ـ در بیشتر مواقع پر حرف است.
- حیطه دوم کم توجهی:
۱ـ اغلب در درس‌هایش با اینکه پاسخ به سوالات را می‌داند به جزئیات توجه نمی‌کند و به خاطر بی‌دقتی دچار اشتباه می‌شود.
۲ ـ اکثر اوقات از کارها و تکلیف‌هایی که نیاز به دقت کردن دارند، خوشش نمی‌آید.
۳ ـ قبل از آنکه تکلیف‌هایش شود؛ آن را رها می‌کند.
۴ ـ در اغلب مواقع با کوچکترین صدا حوسش پرت می‌شود.
۵ ـ اغلب وسایل مدرسه و اسباب‌بازی‌هایش را گم می‌کند و یا در مدرسه جای می‌گذارد.
۶ ـ در فعالیت روزمره فراموش کار است و مجبور است مدام سوال کند.
۷ ـ وقتی با او حرف می‌زنید، گوش نمی‌دهد.
البته والدین ممکن است، اظهار کنند که کودکشان توجه بسیار خوبی در بازی رایانه‌ای و نگاه کردن به تلویزیون دارد و ساعت‌ها می‌تواند به این بازی ادامه دهد.
- حیطه سوم رفتارهای تکانش‌گری یا ناگهانی:
۱ ـ اغلب احساس خطر نمی‌کند و کارهای خطرناک و بی‌مهابا انجام می‌دهد.
۲ ـ اغلب وسط حرف دیگران می‌پرد و مزاحم صحبت دیگران می‌شود.
۳ ـ اکثر اوقات نمی‌تواند منتظر نوبت بماند.
۴ ـ اغلب پیش از تمام شدن سوال، پاسخ می‌دهد.
این علائم باید حداقل به مدت ۶ ماه و در موقعیت خانه و مدرسه با هم وجود داشته باشد تا تشخیص بیش فعالی و کم توجهی داده شود. البته این تشخیص حتماً باید توسط پزشک اعصاب و روان کودک تأیید گردد.
عوارض اختلال بیش‌فعالی و کم‌توجهی
اغلب کودکان بیش فعال و کم توجه در مدرسه به عنوان کودکان بدون انگیزه، یا کودکی که علاقه‌ای به مدرسه ندارد شناخته می‌شوند و حتی گاهی به عنوان دانش آموزی با ضریب هوشی کم، عقب مانده و یا استثنایی مطرح می‌شوند. کودکان مبتلا، معمولاً بی‌ثباتی خلقی، خشونت، پرخاشگری شدید دارند. در تصمیم‌گیری‌ها بدون فکر عمل می‌کنند و زود پشیمان می‌شوند. به همین علت مشکلات خلقی و عاطفی، در گروه همسالان پذیرفته نمی‌شوند و نمی‌توانند در بازی‌های آنها شرکت کنند.
در نتیجه دچار انزوای اجتماعی و افسردگی می‌گردند.
از طرفی به علت عملکرد تحصیلی ضعیف از سوی والدین و اولیاء مدرسه سرزنش شده و علائم اضطرابی نیز در آنها شایع است. این کودکان با افزایش سن، به تدریج به علائم بیماری بینش پیدا می‌کنند.
علائم بیش فعالی و کم توجهی تا چه زمانی ادامه می‌یابد؟
این اختلال اغلب از حدود ۳ سالگی شروع شده و تا بزرگسالی ادامه می‌یابد ولی سیر آن در طول زمان در افراد مختلف متفاوت است. علامت‌های آنها در سن بلوغ فروکش می‌کند و یا ممکن است بیش فعالی ناپدید گردد.
ولی کاهش توجه و رفتارهای تکانش‌گری و ناگهانی ادامه می‌یابد. به طوری که ۱۵ ـ ۲۰% علامت‌های بیش فعالی و کم توجهی تا بزرگسالی دوام می‌یابد.
والدینی که دارای یک کودک دچار بیش فعالی و کم توجهی هستند اغلب نگران این مسئله هستند که فرزند بعدی آنها دچار این اختلال می‌شود یا خیر؟
در جواب این والدین باید گفت این نگرانی بی‌مورد است و هیچ گاه کودکی با تقلید از کودک دیگر دچار این اختلال نمی‌گردد. اگرچه ممکن است همانندسازی یا تقلید داشته باشد ولی دچار اختلال بیش فعالی و کم توجهی نمی‌شود.
